Praca własna i pomoce montessori

Praca własna, czyli swobodny wybór aktywności, uczy dziecko, że ma wpływ na swoje działania. Pozwala mu na zdobycie umiejętności samodzielnego podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów, a to wszystko w ramach pewnych reguł. W trakcie pracy z innymi dzieci uczą się rozmawiać, wchodzić w interakcje oraz w sposób pełen empatii rozwiązywać konflikty. Praca własna, która nie jest inicjowana, aranżowana i bezpośrednio nadzorowana przez dorosłych, to naturalny sposób odkrywania swoich preferencji, wypróbowywania różnych czynności, odkrywania własnych upodobań i talentów. Nie są to rzeczy, których można dowiedzieć się w pracy grupowej, gdy wszyscy robią to samo. Do tego niezbędne jest własne doświadczenie. Praca własna pozwala dzieciom na wzięcie odpowiedzialności za swój rozwój. Materiał, dostępny w klasie Montessori (3-6 lat), podzielony jest na pięć działów:

materiał z życia praktycznego/codziennego,
materiał sensoryczny,
materiał kulturowy (wychowanie kosmiczne),
materiał językowy,
materiał matematyczny.

Materiał z życia praktycznego/codziennego

Ćwiczenia z życia praktycznego pomagają dziecku w zdobyciu kontroli w koordynacji ruchów, wspomagają rozwój intelektualny, uczą analizować trudności i rozwiązywać problemy oraz wyrabiają zręczność w palcach. Ćwiczą umiejętność koncentracji, a ta z kolei pomaga rozwijać uporządkowany sposób myślenia. Zadaniem nauczyciela jest wskazanie właściwego sposobu wykonywania czynności i umożliwienie dziecku obserwacji ruchów. Dziecko jednak musi samo opracować swój własny sposób wykonywania zadania, tak by jego ruchy stały się realne i rzeczywiście pomagały mu dbać o siebie oraz o otoczenie. Dziecko w klasie montessoriańskiej wie jak umyć stół, półkę, okno oraz jak zadbać o rośliny/ zwierzęta w klasie, jak wyczyścić drewno, lustro, srebro, czy mosiądz oraz jak zrobić pranie. Potrafi się samo ubrać, posprzątać po sobie, obsłużyć się przy jedzeniu oraz wyczyścić sobie buty. Ćwiczenia z życia codziennego są to ćwiczenia, dzięki którym dziecko uczy się jak celowo wykonywać codzienne czynności, których jest świadkiem i którymi z natury jest zainteresowane. Dzięki samodzielnemu wykonywaniu ich buduje w sobie poczucie własnej wartości i sprawstwa, które będzie stanowiło solidny fundament w dorosłym życiu.

Materiał sensoryczny

Uczenie poprzez zmysły jest sednem metody Montessori: „nie ma w intelekcie nic, co wcześniej nie zaistniało w zmysłach” (Montessori). Dziecko zaczyna zbierać doświadczenia zaraz po urodzeniu i dzięki temu zaczyna rozumieć otaczający go świat. W filozofii montessoriańskiej dziecko jest odkrywcą świata poprzez zmysły. Materiały sensoryczne powstały na podstawie obserwacji Marii Montessori. W odróżnieniu od materiałów z życia codziennego, tego materiału dzieci nie znają i nigdy wcześniej z niego nie korzystały. Montessori opracowała pomoce dla wszystkich funkcji zmysłowych: do rozróżniania rozmiarów, kształtów, kolorów, faktury, ciężaru, walorów smakowych, temperatury czy dźwięków. Odnajdując szeregi, kontrasty lub pary dziecko manipuluje przedmiotami, co prowadzi do operacji umysłowych oraz do rozwinięcia wyobraźni przestrzennej. Dziecko kształtuje zdolność rozróżniania wymiarów: grubości, wielkości, długości, wysokości, szerokości i głębokości. Waga tych materiałów jest nieoceniona. Określony materiał sensoryczny dostarcza wyizolowany bodziec i dotyczy jednego zmysłu, jest wstępem do poznawania matematyki i języka, wpływa na poprawę koncentracji. Dziecko uczy się niezwykle dużo, chłonąc przedstawione mu otoczenie wszystkimi zmysłami. Ćwiczenia z tego działu, poza stymulowaniem i rozwijaniem zmysłów, wprowadzają także nowe pojęcia i bogate słownictwo. Zmysły stają się naturalnym narzędziem wspomagającym proces nauki, pomagają w pełni zaangażować dziecko do wykonywania ćwiczeń.

Materiał kulturowy (wychowanie kosmiczne)

Materiał kulturowy odpowiada na naturalną potrzebę rozwojową dziecka – zapewnia możliwość badania i doświadczania zjawisk przyrody, zapoznania się z dokonaniami i osiągnięciami ludzkości, wzbogaca wiedzę i pogłębia zrozumie zjawisk zachodzących w życiu społecznym. Pozwala uświadomić relacje między teraźniejszością, przeszłością a przyszłością, daje możliwość zrozumienia przemijania czasu, cykliczności dni tygodnia, miesięcy, pór roku, pozwala na poznanie zjawisk prehistorycznych i historii człowieka. Dzieci, zgodnie z zasadą „od ogółu do szczegółu”, poznają historię powstania Wszechświata i Układ Słoneczny. Zdobywają informacje o poszczególnych planetach i ich właściwościach, a także o ciałach niebieskich. Zapoznają się z wyglądem kuli ziemskiej, poznają nazwy poszczególnych kontynentów i oceanów. Najmłodsi uczą się o ich rówieśnikach, żyjących w różnych częściach świata, o ich zwyczajach, świętach, sposobie życia i marzeniach. Aby umożliwić dzieciom eksplorowanie najbliższego otoczenia, nauczyciele wykorzystują każdą okazję do wyjścia poza teren przedszkola. Opieka nad zwierzęciem, troska o rośliny w klasie oraz uprawianie własnego ogródka kwiatowo-warzywnego pozwala zaszczepić w podopiecznych szacunek do natury. Edukacja kosmiczna w ujęciu Marii Montessori zawiera materiały oraz propozycje działań, które mają na celu rozwijać i poszerzać zainteresowanie otaczającym światem, zapoznawać z dokonaniami i osiągnięciami ludzkości, wzbogacać wiedzę i pogłębiać zrozumienie zjawisk zachodzących w przyrodzie oraz w życiu społecznym, kształtować określone postawy wobec wszystkiego co otacza człowieka, rozwijać poczucie odpowiedzialności za środowisko życia oraz uczyć włączania się w kształtowanie otaczającej rzeczywistości.

Materiał językowy

Maria Montessori pisała „mówić jest naturą człowieka”. W naszym programie, dzięki materiałom językowym, najmłodsi poznają sens dźwięków, uczą się poprawnego wysławiania się, dobrej artykulacji, a także odkrywają, że symbole mogą być stosowane w formie pisemnej. Pisanie jest czynnością, która wymaga połączenia procesu intelektualnego z gotowością manualną. Działania, które to umożliwiają są podejmowane w programie Montessori od momentu pojawienia się dziecka w klasie. Dziecko przygotowuje umysł i rękę by zrealizować ostatecznie cel jakim jest możliwość wyrażania swoich myśli poprzez poznane symbole. Dziecko poprzez systematyczną pracę zyskuje świadomość, że poznawane dźwięki i ich symbole można „połączyć” i zyskać słowo mające znaczenie. Pisanie jest nie tylko umiejętnością niezbędną w naszym społeczeństwie, ale również stanowi bazę dla nauki czytania. Kiedy dziecko odkryje, że to co pisze jest wstanie przeczytać, doświadczenie to sprawi, że czytanie stanie się dla niego radością i przyjemnością. Gdy uczeń nauczy się czytać słowa i zdania, w klasie znajdzie odpowiednie do jego umiejętności książki. Nauka języka jest jednym z podstawowych zadań w pierwszych latach edukacji dziecka. W tym czasie nauczyciel odgrywa kluczową rolę. Jego zadaniem jest zapewnienie daru języka, a także przygotowanie środowiska bogatego w możliwość wypowiadania się. W klasie odbywa się to nie tylko poprzez materiały językowe, ale przejawia się w całym programie montessoriańskim.

Materiał matematyczny

Maria Montessori wielokrotnie cytowała francuskiego filozofa i matematyka, Pascala, który powiedział, że wszyscy ludzie mają „umysł matematyczny”. Włoszka głęboko wierzyła, że jest to szczególnie prawdziwe w odniesieniu do dzieci. Odkrywają one świat organizując i kategoryzując to, co w nim znajdą, dużą radość sprawia im znajdowanie wzorów w otaczającym świecie, co stanowi początek ich edukacji matematycznej. W przedszkolu, zgodnie z możliwościami, dziecko jest wdrażane do głębokiego zrozumienia logiki leżącej u podstaw matematyki. Pedagodzy montessoriańscy wychodzą bowiem z założenia, że uczniowi należy pozostawić swobodę działania oraz pozwolić na twórcze rozwiązywanie zadań, gdyż najlepiej zapamiętuje się to, do czego doszło się samodzielnie. W pracy z materiałem matematycznym rozpoczynamy od wprowadzenia konkretów, a kończymy na abstrakcji, stopniujemy trudność, działamy krok po kroku, stosujemy zasadę „od ogółu do szczegółu”, dokonujemy integracji wiedzy i odnosimy się do codziennego życia. Najpierw dzieci uczą się pojęcia liczby, liczą od 1-10, następnie wprowadzamy pojęcie układu dziesiętnego, by następnie wprowadzić pojęcia liczb od 11-99. Dzieci, które operują na liczbach od 11-99 zaczynają liczyć: dodawać i odejmować, dzielić i mnożyć. Na samym końcu, dziecko, które jest na to gotowe, zapamiętuje podstawowe fakty matematyczne. Każde dziecko ma z natury matematyczny umysł, a więc i potencjał, żeby go rozwinąć. Przez umysł matematyczny rozumiemy zdolność do dokładnego i logicznego myślenia, jak i zdolność do spostrzegania zależności między różnymi rzeczami, klasyfikowania oraz szacowania. Rozumienie umysłu matematycznego w ujęciu Montessori odnosi się do używania matematyki w naszych codziennych czynnościach.

Dziecko może zostać porównane do spadkobiercy, który nie wie jak wielki majątek przejął, i niecierpliwie oczekuje wyceny fachowca, który go skataloguje i doprowadzi do porządku, tak by można nim było natychmiast samodzielnie zarządzać.

Maria Montessori